Jarząbek Bonasa bonasia (Linnaeus, 1758) to najmniejszy z krajowych kuraków leśnych. Masa dorosłych ptaków wynosi około 400 gramów. Zasiedla ogromny areał: od zachodniej Europy, gdzie występuje w lokalnych izolowanych populacjach, głównie w masywach górskich, poprzez Fennoskandię, kraje nadbałtyckie i dalej szerokim pasem lasów borealnych aż do wysp japońskich. W Polsce jego aktualny areał obejmuje kilka oddzielnych rejonów występowania: Sudety, Karpaty wraz z Pogórzem, Góry Świętokrzyskie i puszcze północno- wschodniej części kraju. Ponadto stwierdzany jest w szeregu izolowanych kompleksach leśnych Pomorza a także Wielkopolski. Krajowa populacja jarząbków jest mocno zróżnicowana genetycznie, a szczególnie odległe są populacje karpackie od występujących w pólnocno-wschodzniej części kraju. Również mniejsze lokalne subpopulacje wykazują odmienność genetyczną, będącą skutkiem długotrwałej izolacji. Po okresie znacznego spadku liczebności i wycofania się z wielu obszarów, wykazuje tendencje do re-kolonizacji poprzednich miejsc występowania. Wydaje się, że współczesne trendy w gospodarce leśnej, stwarzają dla tego gatunku korzystną sytuację siedliskową.
Jarząbek preferuje lasy iglaste i mieszane charakteryzujące się dużą różnorodnością roślinności, z rozwiniętym runem i podszytem. W górach sięga partii kosodrzewiny. W lasach niżowych Polski przedkłada grądy lipowo- dębowo- grabowe, bory świeże a w górach bory świerkowe i kwaśne buczyny. Niezwykle ważny jest dla niego odpowiedni udział drzew iglastych w drzewostanie, a także młodszych klas wiekowych drzew iglastych i liściastych. Najchętniej wybiera zwarte kompleksy leśne, jednak występuje również w lasach pofragmentowanych. Jarząbek jest gatunkiem terytorialnym. Zajmowanie terytoriów następuje jesienią (wrzesień- październik) po rozpadzie stadek rodzinnych. Wówczas ptak ten odbywa charakterystyczne toki pozorne, zaznaczając własność obszaru poprzez charakterystyczny gwizd i furkot skrzydeł (burknięcie). Terytoria odnawiane wiosną w trakcie toków rzeczywistych mają powierzchnię od kilku do kilkunastu hektarów w zależności od heterogenności środowiska. Jarząbek jest gatunkiem monogamicznym o słabo wyrażonym dymorfizmie płciowym. Upierzenie ma koloryt maskujący, dobrany do dna lasu- głównego miejsca przebywania ptaków. Okres lęgowy trwa od połowy kwietnia do początku maja. W ukrytym i zamaskowanym gnieździe naziemnym samica składa 7 – 14 jaj. Wysiadywanie trwa przeciętnie 25 dni a pisklęta, typowe zagniazdowniki, wykluwają się synchronicznie i szybko opuszczają gniazdo. Młodymi opiekują się obydwa ptaki rodzicielskie. Pokarm piskląt składa się z różnych bezkręgowców przechodząc stopniowo w zróżnicowany pokarm roślinny. Stanowią go podobnie jak u ptaków dorosłych liście, pąki i kwiatostany oraz owoce i nasiona. Pisklęta rosną bardzo szybko, już tygodniowe podlatują i nocują na gałęziach, a w wieku około 3 miesięcy stają się samodzielne i poszukują własnych terytoriów. W okresie zimowym jarząbki zajmują bardzo małe areały, żerując na drzewach i krzewach (ulubionym pokarmem są pączki leszczyny i buka) w trakcie silnych mrozów przeczekują je pod śniegiem (zaśnieżają się).
Przyszłość tego gatunku w naszym kraju wydaje się być bezpieczna, a jarząbek może być traktowany jako gatunek wskaźnikowy w ocenie heterogenności środowiska leśnego.

Zbigniew Bonczar